Tι;Είναι μια από τις οκτώ Γνωστικές Διαδικασίες της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού. Η διαδικασία Αναλύοντας Κριτικά εμπλέκει τους μαθητές στην κριτική αμφισβήτηση και διερεύνηση της σπουδαιότητας, αλλά και των επιπτώσεων που έχουν οι έννοιες και οι θεωρίες με τις οποίες εργάζονται. Ενθαρρύνει τους μαθητές να σκεφτούν τις επιπτώσεις και τα αποτελέσματα που έχουν τα φαινόμενα σε διαφορετικούς ανθρώπους και ομάδες ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων τους των εαυτών-μερικές φορές αυτό μπορεί να είναι τόσο απλό όσο μια προτροπή από τον εκπαιδευτικό προς τους μαθητές του να εξετάσουν για μια περίπτωση «Ποιοι είναι οι κερδισμένοι και ποιοι οι χαμένοι;». Οι μαθητές μπορεί να κληθούν να εξετάσουν τις επιπτώσεις με βάση διαφορετικούς παράγοντες – περιβαλλοντικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς ή προσωπικούς (οι μαθητές, οι φίλοι τους και η οικογένειά τους), – ή ενθαρρύνονται να σκέφτονται για τους παράγοντες αυτούς από την άποψη των βραχυπρόθεσμων ή μακροπρόθεσμων συνεπειών τους.
Γιατί;Οι κριτικές αναλυτικές δεξιότητες θεωρούνται ουσιαστικής σημασίας στο πλαίσιο των ακαδημαϊκών και διοικητικών περιβαλλόντων. Αυτές οι δεξιότητες παίρνουν τους μαθητές σε βαθύτερα πνευματικά εδάφη και αποτελούν τη βάση για ανάπτυξη αιτιολογημένων επιχειρημάτων, δεξιοτήτων συζήτησης και διάκρισης ιδεών που είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Η ικανότητα κριτικής ανάλυσης των φαινομένων βρίσκεται στην καρδιά των περισσότερων ακαδημαϊκών, διοικητικών, πολιτικών και φιλοσοφικών εγχειρημάτων. Στο επίπεδο της καθημερινής ζωής η κριτική ανάλυση επιδρά στην ικανότητα ενός ατόμου να διαπραγματεύεται και να είναι αποφασιστικό μειώνοντας την πιθανότητα να πέσει θύμα εξαπάτησης ή να πιαστεί κοροΐδο. Στο προσωπικό επίπεδο το να είναι κάποιος σε θέση να αναλύει κριτικά του επιτρέπει να σκεφτεί τις συνέπειες και τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του σε άλλους. Γενικότερα η κριτική ανάλυση είναι μια θεμελιώδης δεξιότητα απαραίτητη για την ουσιαστική συμμετοχή ενός ατόμου στην κοινωνία – είναι στο επίκεντρο της ανάπτυξης του ατόμου, της κατανόησης πολύπλοκων ζητημάτων, της αιτιολογημένης συζήτησης και της ενημερωμένης διαδικασίας λήψης των αποφάσεων.
Πώς;Η διαδικασία Κριτικής Ανάλυσης σχετίζεται με την αναζήτηση νοήματος, διερευνώντας τις συνέπειες και εμβαθύνοντας τη σκέψη και την εμπλοκή των μαθητών. Συνδέεται επίσης με την ανάπτυξη κριτικού γραμματισμού. Ο Κριτικός Γραμματισμός περιλαμβάνει την ανάλυση και την αξιολόγηση των ιδεών και των κειμένων πέρα από το κυριολεκτικό επίπεδο. Περιλαμβάνει την εξέταση πολλαπλών απόψεων, συμπεριλαμβανομένων των προοπτικών που δεν παρουσιάζονται σε ένα κείμενο, και προάγει τον προβληματισμό/αναστοχασμό, το μετασχηματισμό και τη δράση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω του εκπαιδευτικού και των έξυπνων ερωτήσεωνπου θα κάνει στους μαθητές του, ώστε αυτοί να εξετάσουν, να στοχαστούν και να ανταποκριθούν: αυτά τα ερωτήματα πρέπει να είναι κριτικά και αναλυτικά εστιασμένα.
Ορισμένα σχέδια των εκπαιδευτικών – Μαθησιακές Ενότητες – έχουν δημιουργηθεί με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση με κριτικό πνεύμα, λόγω της ικανότητας αυτής της Γνωστικής Διαδικασίας να ωθήσει τους μαθητές να σκέφτονται πιο βαθιά. Αυτό αντανακλάται στη Μαθησιακή Ενότητα της Rita van Haren με τίτλο Problematising zoos through Zoo του Anthony Browne. Ο σχεδιασμός της Van Haren, αν και περιλαμβάνει και τις οκτώ Γνωστικές Διαδικασίες, δημιουργεί τις προϋποθέσεις, στις οποίες κάθε μαθητής μπορεί να αναλύσει κριτικά ζωολογικούς κήπους και να εξερευνήσει τις συνέπειες: για τα ζώα, τα οποία ζουν σε αυτούς και για τους ανθρώπους που τα επισκέπτονται. Όταν οι μαθητές φτάνουν στο σημείο του σχεδιασμού, όπου η van Haren τους παρακινεί να αναλύσουν με κριτικό πνεύμα «Πώς μας επηρεάζει;», η τάξη έχει ήδη: διερευνήσει τις εμπειρίες των μαθητών για τους ζωολογικούς κήπους (Βιώνοντας το γνωστό), έχει διαβάσει και συζητήσει την ιστορία ο Ζωολογικός Κήπος του Anthony Browne (Βιώνοντας το νέο), έχει κοιτάξει για τις θετικές και τις αρνητικές λέξεις και τις εικόνες σε αυτή την ιστορία (Εννοιολόγηση με ορολογία), έχει διερευνήσει κατά πόσο οι λέξεις ταιριάζουν με τις εικόνες: (Ανάλυση με λειτουργικό τρόπο), έχει χρησιμοποιήσει σημειώσεις για να ξαναγράψει το κείμενο του Browne (Εννοιολόγηση με θεωρία), έχει δημιουργήσει ένα διάγραμμα Venn για να συγκρίνει και να αντιπαραβάλει το πρωτότυπο με το νέο (Εννοιολόγηση με θεωρία), έχει εργαστεί σε ομάδες για να παρουσιάσει ένα Θέατρο Αναγνωστών (Εφαρμόζοντας κατάλληλα), έχει χρησιμοποιήσει ένα Διάγραμμα Ανάκτησης για να εντοπίσει τα οπτικά στοιχεία των εικόνων του Browne (Εννοιολόγηση με ορολογία), έχει εφοδιάσει τους μαθητές με μια μεταγλώσσα, ώστε να συζητήσουν τη χρήση των οπτικών μέσων στο να λένε ιστορίες, να δημιουργούν νόημα και να δίνουν μελετημένες απαντήσεις στους αναγνώστες και τέλος η τάξη είχε χρησιμοποιήσει ένα δεύτερο Διάγραμμα Ανάκτησης για να διερευνήσει τις λειτουργίες αυτών των διαφορετικών οπτικών μέσων (Αναλύοντας λειτουργικά).
Η van Haren στράφηκε προς την Κριτική Ανάλυση, μόνο όταν είχε δημιουργήσει, με βάση τον συνολικό της σχεδιασμού, αυτή τη σχεδιαστική σκαλωσιά,. Παρακινεί έτσι, τους μαθητές να εξετάσουν μια σειρά ζητημάτων με τίτλο «Πώς μας επηρεάζει;» «Τι πιστεύετε για τα ζώα στο ζωολογικό κήπο;» «Ποια είναι η γνώμη σας για τους ανθρώπους στο ζωολογικό κήπο;» «Είναι ευτυχείς ή λυπημένοι; Γιατί;» «Γιατί δεν είναι;» «Γιατί ο συγγραφέας κάνει αυτές τις επιλογές για να παρουσιάσει τους ανθρώπους και τα ζώα με αυτόν τον τρόπο;» «Πώς ο Browne χρησιμοποιεί το χιούμορ;»
Αυτές οι έξυπνες αναλυτικές ερωτήσεις: οδηγούν τους μαθητές να σκεφτούν για τα ουσιαστικά ζητήματα που ο Browne συζητά στο κείμενό του, ενθαρρύνουν τους μαθητές να σχηματίσουν εμπεριστατωμένες γνώμες, να σκεφτούν για τις συνέπειες των ζωολογικών κήπων από διαφορετικές οπτικές γωνίες, και να εξετάσουν το ρόλο που διαδραματίζει το χιούμορ στο κείμενο. Η Van Haren συνεχίζει το θέμα της Κριτικής Ανάλυσης ωθώντας τους μαθητές να δουλέψουν σε μικρές ομάδες και να δημιουργήσουν ένα Διάγραμμα-T ώστε να καταγράψουν τα θετικά και τα αρνητικά μηνύματα/ιδέες/θέματα σχετικά με τους ζωολογικούς κήπους που παρουσιάζονται στο βιβλίο του Browne.
Αυτές οι δραστηριότητες Κριτικής Ανάλυσης αντιπροσωπεύουν ένα ενδιάμεσο στάδιο στο σχεδιασμό της van Haren που συνεχίζει με περαιτέρω δραστηριότητες Εμπειρικής μάθησης, Εννοιολόγησης και Ανάλυσης με αποκορύφωμα μια σειρά εργασιών που καλούν τους μαθητές να εφαρμόσουν τι έχουν μάθει τόσο κατάλληλα όσο και δημιουργικά. Ο τελικός στόχος είναι μια Μεγάλη Συζήτηση - Οι ζωολογικοί κήποι θα πρέπει να απαγορευτούν! – Μια δραστηριότητα Δημιουργικής εφαρμογής, στην οποία οι μαθητές είναι σε ζευγάρια και «ο κάθε ομιλητής παρουσιάζει τρία σημεία και στη συνέχεια ο δεύτερος ομιλητής αντικρούει αυτά και παρουσιάζει άλλα τρία σημεία. Το πρώτο πρόσωπο στη συνέχεια έχει το δικαίωμα για μια σύντομη απάντηση για να αντικρούσει τα στοιχεία του δεύτερου ομιλητή». Αυτό δημιουργεί τις συνθήκες στις οποίες κάθε μαθητής μπορεί να αποδείξει την κατανόησή του για τα ζητήματα και να κάνει χρήση των δεξιοτήτων Εννοιολόγησης, Ανάλυσης και Δημιουργικότητας που απέκτησε από την εργασία σου κατά τη διάρκεια της Μαθησιακής Ενότητας.
Συνοπτικά, η Γνωστική Διαδικασία της Κριτικής Ανάλυσης που αναπτύχθηκε στη Μαθησιακή Ενότητα της van Haren στηρίχθηκε σε μια σειρά από προσεκτικά σχεδιασμένες και σκόπιμες δραστηριότητες που ενεργοποιούν και αντλούν στοιχεία από τις άλλες Γνωστικές Διαδικασίες, παρέχοντας βαθμιαία και συνεχή υποστήριξη στους μαθητές, οι οποίοι εργάζονται προς την κατεύθυνση μιας πιο εκλεπτυσμένης μάθησης. Η Κριτική Ανάλυση ενεργοποιήθηκε από τις έξυπνες ερωτήσεις της van Haren και μέσω της χρήσης ενός Διαγράμματος-T, δημιουργεί τις συνθήκες, στις οποίες οι μαθητές σκέφτονται βαθιά για το θέμα, δημιουργώντας τα μέσα για να εφαρμόσουν αργότερα αυτά που έχουν μάθει.
Οι έξυπνες ερωτήσεις παρακινούν τους μαθητές να εξετάσουν τη σημασία ενός θέματος, τις συνέπειες και τις επιπτώσεις του: για μένα, για εσάς, γι’ αυτούς, για εμάς. Τώρα, αύριο, την επόμενη εβδομάδα, τον επόμενο χρόνο. Ποιος θα θιγεί ή θα ευνοηθεί και πως, Τι κι αν … αυτό δεν υπήρχε, έγινε μεγαλύτερο ή μικρότερο, βελτιώθηκε ή χειροτέρεψε;
Το πώς αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιούνται είναι επίσης σημαντικό – αν οι μαθητές δουλεύουν ατομικά, σε ζεύγη ή μικρές ομάδες – θα επηρεάσει τη χρήση και τον αντίκτυπό τους. Οι μαθητές θα μπορούσαν να κάθονται ανά τέσσερις σε ένα στρογγυλό τραπέζι με έξι ξεχωριστά τραπέζια, αλλά αν οι απαντήσεις τους λαμβάνονται σε ατομική βάση, απευθυνόμενες στον εκπαιδευτικό, το αναλυτικό έργο που λαμβάνει χώρα, θα έχει ένα διαφορετικό χαρακτήρα και περιεχόμενο από ότι εάν οι μαθητές εργάζονταν συνεργατικά σε μικρές ομάδες πάνω σε συλλογικές απαντήσεις, με τα μέλη τους να είναι ελεύθερα να περιπλανηθούν και να διαβουλευτούν με τους μαθητές των άλλων τραπεζιών. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να αποφασίσει: «Τι είδους αναλυτική εργασία θέλω από τους μαθητές μου; Ποιοι είναι οι άλλοι διδακτικοί μου στόχοι; Πώς θέλω τους μαθητές μου να εργάζονται;»
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη χρήση των Διαγραμμάτων-T και άλλων εργαλείων ανάλυσης μπορείτε να βρείτε εδώ: http://www.myread.org/organisation.htm
Δείτε την Εργαλειοθήκη του Lanyon για πρόσθετα εργαλεία, τακτικές και αναφορές για τη διαδικασία Αναλύοντας Κριτικά.