Η Ορολογία της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού: Ένα Εμπλουτισμένο Γλωσσάρι
Εισαγωγή
Οι πρώτες αντιδράσεις των εκπαιδευτικών στις έννοιες και τη θεωρία της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού συνδέονται συνήθως με τη δυσκολία κατανόησης των όρων. «Δεν μπορώ να καταλάβω ακριβώς» λένε οι εκπαιδευτικοί. «Είναι πολύ περίπλοκο και επειδή δεν τα καταλαβαίνω αισθάνομαι χαζός». Οι εκπαιδευτικοί ρωτούν «γιατί χρειάζομαι αυτούς τους όρους, γιατί δεν μπορούμε να μιλάμε μόνο σε απλή γλώσσα;». Είναι λοιπόν η γλώσσα της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού πάρα πολύ δύσκολη για να γίνει αντιληπτή;
Η δεύτερη σειρά των απαντήσεων, στο ίδιο μήκος κύματος με την πρώτη, είναι πάντα σχετική με το χρόνο: «δεν έχουμε αρκετό χρόνο γι’ αυτά τα πράγματα» ή, «θα χρειαστεί πάρα πολύς χρόνος για να κάνουμε σχεδιασμό σαν κι αυτόν». Στη συνέχεια, κάποιος άλλος λέει «δεν έχουμε τον χρόνο να καθίσουμε για ώρες και να σχεδιάσουμε».
Τέλος, η τρίτη σειρά των απαντήσεων αφορούν στο ίδιο το πλαίσιο της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού – «έχουμε ήδη το πλαίσιο του προγράμματος σπουδών» ή «όχι ακόμη ένα πλαίσιο», ή «γνωρίζουμε ήδη τι πρέπει να κάνουμε, διδάσκουμε εδώ και χρόνια, γιατί χρειαζόμαστε αυτό το πράγμα;»
Όμως, ας ξεκινήσουμε με το πρώτο ζήτημα, που είναι η δυσκολία κατανόησης των εννοιών και των όρων. Η Μάθηση μέσω Σχεδιασμού βασικά αντιμετωπίζει την ανάγκη για μια κοινή επαγγελματική γλώσσα. Μια γλώσσα, η οποία επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς να εντοπίζουν, να ονομάζουν, να συζητούν, να αναλύουν, να αναστοχάζονται, να εξηγούν και να οριοθετούν με ακρίβεια τις επιλογές τους και τις αποφάσεις σχετικά με τον τρόπο που διδάσκουν. Χρησιμοποιώντας τη γλώσσα της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού σημαίνει πως έχουμε τις λέξεις για να περιγράψουμε τον τρόπο που διδάσκουμε και το πώς μαθαίνουν οι μαθητές. Μια τέτοια γλώσσα μας επιτρέπει να μοιραστούμε και να συζητήσουμε διδακτικές πρακτικές – αυτό σημαίνει ότι η ανατροφοδότηση μπορεί να είναι συγκεκριμένη και ότι οι αποτελεσματικές πρακτικές μπορούν να μεταφερθούν και να μεταφραστούν από το ένα άτομο στο άλλο. Μια τέτοια γλώσσα μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε γιατί κάποιοι εκπαιδευτικοί είναι πιο αποτελεσματικοί στο να εμπλέκουν τους μαθητές και στο να επιτυγχάνουν βαθιά πνευματική μάθηση από άλλους και πως ο κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να μάθει να διδάξει με τέτοιους τρόπους. Χρησιμοποιώντας μια επαγγελματική γλώσσα σημαίνει επίσης τη θέσπιση των συνθηκών μέσω των οποίων οι εκπαιδευτικοί κυριολεκτικά ανήκουν στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού.
Αυτό μας θυμίζει την ιστορία του λαού της πόλης του Macondo στο διάσημο βιβλίο του Gabriel García Márquez, Εκατό Χρόνια Μοναξιάς. Οι πολίτες της Macondo αρρωσταίνουν και ξαφνικά συνειδητοποιούν ότι οι γνώσεις τους για τον κόσμο εξαφανίζονται και ότι χάνουν την ικανότητα να θυμούνται τα ονόματα των πραγμάτων. Η λύση για το λαό της Macondo είναι να κάνει ταμπέλες με ονόματα και να τα κρεμάσει στο αντίστοιχο πράγμα. Αυτό είναι ένα δέντρο, αυτό είναι ένα σπίτι, αυτή είναι μια αγελάδα. Οι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι τα ονόματα, και η ονοματοδοσία, είναι ζωτικής σημασίας για να κατανοήσουν τον κόσμο, για την επικοινωνία και για να καταλαβαίνονται μεταξύ τους.
Ο φιλόσοφος Ludwig Wittgenstein υπογραμμίζει τη σημασία που έχει η δυνατότητα να ονομάσει κανείς τα πράγματα παρομοιάζοντας την με τη σημασία που έχει για έναν τεχνίτη και το βοηθό του.
Ας υποθέσουμε ότι τα εργαλεία που χρησιμοποιεί (ο τεχνίτης) για το χτίσιμο φέρνουν ορισμένα σημάδια. Όταν (ο τεχνίτης), δείχνει στο βοηθό του ένα τέτοιο σημάδι, ο βοηθός φέρνει το εργαλείο που έχει το σημάδι αυτό. Με αυτόν ή με πολύ παρόμοιο τρόπο, δίνεται ένα όνομα σε ένα πράγμα και αποκτά νόημα. Συχνά θα αποδειχθεί χρήσιμο για την φιλοσοφία να πούμε στους εαυτούς μας: ονομάζοντας κάτι είναι σαν να βάζουμε μια ετικέτα σε ένα πράγμα.
Ως εκ τούτου, οι όροι που χρησιμοποιούνται στη Μάθηση μέσω Σχεδιασμού δεν είναι μόνο τα ονόματα αλλά και οι τρόποι δημιουργίας νοήματος για το πώς οι εκπαιδευτικοί διδάσκουν και το πώς μαθαίνουν οι μαθητές. Το επίκεντρο της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού είναι η παιδαγωγική – το πώς και το γιατί της διδασκαλίας – οι όροι αποτελούν βασικές ιδέες στη γλώσσα της παιδαγωγικής.
Ίσως το πιο ανησυχητικό για την εκμάθηση μιας νέας γλώσσας είναι να τοποθετείται κανείς στη θέση όπου δεν γνωρίζει, ενώ όντας κάποιος εκπαιδευτικός, αναμένεται συνήθως να είναι γνώστης ή εμπειρογνώμονας. Μερικές φορές αυτές οι εμπειρίες που ξεβολεύουν, οδηγούν σε προσωπικά συμπεράσματα του τύπου «αυτό λοιπόν σημαίνει να είσαι μαθητής … όταν δεν γνωρίζεις ή δεν κατανοείς αυτό που κάνεις. (…) Θεέ μου, αυτό είναι που αντιμετωπίζουν τα παιδιά μου». Η εκμάθηση μιας νέας γλώσσας απαιτεί χρόνο και ως μαθητές δεν πρέπει να αναμένουμε να είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε τους νέους όρους αμέσως, ωστόσο, είναι φυσικό να αισθανόμαστε άβολα όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάτι που δεν το αντιλαμβανόμαστε άμεσα.
Ο Chris, ένας πολύ έμπειρος εκπαιδευτικός της 3ης/4ης τάξης, μετά την 15μηνη συμμετοχή του στο πρόγραμμα Μάθηση μέσω Σχεδιασμού που χρηματοδοτήθηκε από το Αυστραλιανό Συμβούλιο Έρευνας παρατήρησε:
Μου φαίνεται ότι η Μάθηση μέσω Σχεδιασμού σου δίνει τη δυνατότητα να απαντήσεις στο ερώτημα «Τι είναι μάθηση;» Μπορούμε να πούμε «αυτό είναι μάθηση … εκείνο είναι μάθηση», επειδή έχουμε τη γλώσσα.
Πώς οι άνθρωποι που δεν την έχουν αυτή, μπορούν να απαντήσουν όταν ερωτηθούν «Τι είναι μάθηση;»
Σίγουρα, πρέπει να έχουμε τη γλώσσα ως επαγγελματίες … εμείς είμαστε υπεύθυνοι για την παιδαγωγική, αν κάποιος στον κόσμο είναι … και θα πρέπει να είμαστε σε θέση να μιλήσουμε γι ‘αυτή – θα πρέπει να είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τους εκπαιδευτικούς που αποφοιτούν από τις παιδαγωγικές σχολές .
Η Μάθηση μέσω Σχεδιασμού μας δίνει μια γλώσσα για να αναλύουμε και να συζητάμε τι κάνουμε και πώς το κάνουμε … και αυτό πραγματικά δεν το είχαμε από πριν …
Η σημασία αυτής της γλώσσας τονίζεται σε μια πρόσφατη συνομιλία με μια διευθύντρια. Τη ρώτησα ποιο ήταν το πιο απτό αποτέλεσμα της εμπλοκής του σχολείου της, και των εκπαιδευτικών της, για τρία χρόνια στο πρόγραμμα, και δήλωσε:
Το σημαντικότερο είναι ότι μας έδωσε τη γλώσσα για να αντιμετωπίσουμε τα όσα συμβαίνουν μέσα στην τάξη, τώρα μιλάμε για ρητή διδασκαλία και αναρωτιόμαστε για το τι κάνουμε … Οριοθετούμε συνεχώς την πρακτική μας λεκτικά, κάτι το οποίο σημαίνει ότι υπάρχει συνεχής διάλογος σχετικά με τη διδασκαλία και την παιδαγωγική. Δεν το κάναμε αυτό πριν – δεν είχαμε αυτή τη γλώσσα.
Αν κοιτάξετε τα πρακτικά των συνεδριάσεων του προσωπικού μας, περάσαμε από το να ξοδεύουμε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μας για διοίκηση στο να μιλάμε κυρίως για τη διδασκαλία. Αυτό είναι μια μεγάλη αλλαγή για εμάς και είναι συναρπαστικό!
Το δεύτερο θέμα, το θέμα του χρόνου, μπορεί να είναι πιο εύκολο να αντιμετωπιστεί καθώς, χωρίς εξαίρεση μεταξύ των πενήντα εκπαιδευτικών στα δέκα σχολεία που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Μάθηση Μέσω Σχεδιασμού, ο χρόνος σταμάτησε να αναφέρεται ως ζήτημα μετά τους πρώτους μήνες. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο χρόνος έπαψε να είναι ένα πρόβλημα ή ένα ζήτημα, αλλά μάλλον σημαίνει ότι οι εκπαιδευτικοί άρχισαν να αντιλαμβάνονται τα αποτελέσματα, τις αλλαγές στις απαντήσεις των μαθητών, τη βελτίωση στην εμπλοκή και τη συμμετοχή τους, καθώς άρχισαν να προβαίνουν σε σκόπιμο διδακτικό σχεδιασμό με το πλαίσιο Μάθηση μέσω Σχεδιασμού και να διδάσκουν χρησιμοποιώντας τις οκτώ Γνωστικές Διαδικασίες.
Θα μπορούσατε να μιλήσετε με οποιονδήποτε από τους πενήντα εκπαιδευτικούς ή τους δέκα διευθυντές και αναπληρωτές διευθυντές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα και θα έλεγαν, με πολύ μικρές παραλλαγές, αλλά χωρίς εξαίρεση, ότι «Η Μάθηση μέσω Σχεδιασμού πετυχαίνει το στόχο της. Η μάθηση αξίζει τον κόπο και την προσπάθεια για να αποκτηθεί».
Το τρίτο ζήτημα, ότι «δεν χρειαζόμαστε αυτό το πλαίσιο», μπορεί μόνο σοβαρά να ελεγχθεί με τη χρήση και την αξιολόγηση της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού στην πράξη.
Ωστόσο, τι είναι η Μάθηση μέσω Σχεδιασμού;
Μια σύνοψη της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού
Η Μάθηση μέσω Σχεδιασμού είναι το αποτέλεσμα της πάνω από είκοσι χρόνια έρευνας των καθηγητών Mary Kalantzis και Bill Cope με αποκορύφωμα το χρηματοδοτούμενο από το ARC πρόγραμμα Learning by Design στο οποίο συμμετείχαν πενήντα εκπαιδευτικοί και δέκα σχολεία στην Κουηνσλάνδη, την ACT και τη Βικτώρια (2005-2008). Η έρευνα αυτή στηρίχθηκε και επέκτεινε την έρευνα των Πολυγραμματισμών (1996-2002), η οποία κατέδειξε τη δύναμη των περιβαλλόντων μάθησης τα οποία:
- Εστιάζουν στη διαφορετικότητα και ποικιλομορφία μεταξύ των μαθητών και ενισχύουν την ανάπτυξη της γνώσης ως μια διαδικασία ταυτότητας και μετασχηματισμού.
- Προσφέρουν και ενθαρρύνουν τις πολυτροπικές εκφράσεις της δημιουργίας νοήματος (νοηματοδότησης): γλωσσική, οπτική, ακουστική, σωματική και χωροαντιληπτική.
- Χρησιμοποιούν ποικίλες και ανώτερης τάξης δεξιότητες σκέψης και γνωστικές διεργασίες: βιωματικές, εννοιολογικές, αναλυτικές και εφαρμογής.
Η διαφορετικότητα των μαθητών, η ταυτότητα (η αίσθηση του ανήκειν), η πολυτροπική δημιουργία νοήματος, και η παιδαγωγική παραμένουν κεντρικό μέλημα της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού και υποστηρίζονται από την επαγγελματική μάθηση των εκπαιδευτικών και την έννοια του εκπαιδευτικού-ερευνητή. Αυτά είναι και τα μέσα για το πέρασμα από την παιδαγωγική θεωρία στην πράξη.
Το καθένα από αυτά τα χαρακτηριστικά αναδεικνύονται στο πλαίσιο της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού, το οποίο διαβαθμίζει κλιμακωτά τις αποφάσεις σχεδιασμού των εκπαιδευτικών. Το πλαίσιο παρακινεί τους εκπαιδευτικούς να προγραμματίζουν το πρόγραμμα σπουδών τους με το να είναι σαφείς για την μαθησιακής τους εστίαση, τους γνωστικούς τους στόχους, τις γνωστικές διαδικασίες, τα αποτελέσματα και τις μαθησιακές διαδρομές. Το πλαίσιο ενθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς να τεκμηριώσουν και να αποκτήσουν συνείδηση των παιδαγωγικών προτιμήσεων/επιλογών, ενεργώντας τόσο ως ένα αναστοχαστικό ερέθισμα (heuristic) όσο και ως ένα αυτο-διαγνωστικό εργαλείο.
Τα σχέδια του προγράμματος σπουδών που δημιουργούνται με τη χρήση του πλαισίου μπορούν να δημοσιεύονται και να μοιράζονται μεταξύ συναδέλφων μέσω των σχολικών intranets ή μέσω του διαδικτύου και να ενσωματώνουν μεταδεδομένα που επιτρέπουν την αναζήτηση των σχεδίων μέσω ενός μεγάλου φάσματος κριτηρίων. Το πλαίσιο Μάθηση μέσω Σχεδιασμού παρέχει επίσης μια τυποποιημένη μέθοδο με την οποία μπορούν να σχεδιαστούν και να τεκμηριωθούν σχέδια διδασκαλίας, καθώς και ένα θεωρητικό πρίσμα μέσω του οποίου τα σχέδια αυτά μπορούν να αναλυθούν. Στο επίκεντρο του πλαισίου υπάρχουν οκτώ διαφορετικές «Γνωστικές Διαδικασίες». Η επίγνωση και κατάλληλη ανάπτυξη των γνωστικών διαδικασιών αποσκοπεί στην προώθηση ανώτερης τάξης δεξιοτήτων σκέψης και στη βαθύτερη εμπειρία μάθησης.
Στην επόμενη ενότητα αναλύονται οι βασικοί όροι. Οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι άρχισαν να συνεργάζονται με το πρόγραμμα Learning by Design δεν είχαν γλωσσάρι, αν και το ήθελαν. Νομίζουμε ότι αυτό το εμπλουτισμένο γλωσσάρι που εκπονήθηκε θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση και στην εργασία σας όταν χρησιμοποιείτε τις έννοιες της Μάθησης μέσω Σχεδιασμού.